2021 Yılı Hak İhlalleri Raporu
HIV POZİTİFLERİN 2020-2021 YILLARI ARASI UĞRADIKLARI HAK İHLALLERİ 3 KAT ARTTI
Pozitif-iz Derneği “Türkiye’de yaşayan HIV Pozitiflerin 2021 Yılı’nda Maruz Bırakıldıkları Hak İhlalleri Raporu” ile damgalanma ve ayrımcılığın boyutlarını gözler önüne seriyor. Medula’nın erişime açılması ile birlikte bundan en çok etkilenen HIV ile yaşayan sağlık çalışanları oldu.
2021 yılında da Covid-19 pandemisinin HIV ile yaşayanlar üzerindeki etkileri devam ederken, özellikle sağlık alanında yaşanan hak ihlalleri de arttı. Başta aile hekimleri olmak üzere, sağlık çalışanlarının HIV ile ilgili yeterli bilgiye sahip olmaması; tedaviden kaçınması, hastaya ayrımcılık uygulaması neticesinde, HIV ile yaşayan kişiler sağlığa erişimde büyük engellerle karşılaştı.
Bunlara ek olarak; Ağustos 2021 tarihinde Medikal Ulak (MEDULA) sistemi*, sağlık hizmeti sağlayıcılarının erişimine açıldı. MEDULA sistemi açılması, kişisel verilerin korunması bağlamında başlı başına kurumsal bir hak ihlali iken; bu sebeple yaşanan ‘sağlık hakkına erişimin engellenmesi’ gibi yeni hak ihlallerine de yol açtı. Ve 2020 yılına göre 3 kat artan hak ihlallerinin büyük bir kısmının nedeni oldu. Pozitif-iz Derneği’ne 2020’de 42 başvuru gelmişken, 2021’de bu sayı 3 kat artarak 140 oldu.
EN ÇOK ETKİLENEN HIV POZİTİF SAĞLIK ÇALIŞANLARI OLDU
Hangi branşta olursa olsun, HIV ile yaşayan sağlık çalışanlarının mesleklerini yapmalarına tıbbi ve hukuki olarak hiç bir engel bulunmamasına karşın, MEDULA'nın erişime açılmasından en çok HIV ile yaşayan sağlık çalışanları etkilendi. HIV ile yaşayan sağlık personelleri izinleri dışında tanılarının öğrenilmesi, damgalanma ve ayrımcılık kaygıları nedeniyle, kendi çalıştıkları kurumun enfeksiyon servislerine bile başvuramadılar. Tüm bu olumsuzluklar neticesinde tedavi ve takipleri için farklı bir hastaneye, hatta başka şehirlerdeki bir kuruma gitmek zorunda kaldılar.
İhlalleri sağlık çalışanlarının yapması ve yine bunlara sağlık çalışanlarının maruz kalması ise ironiktir.
İHLALLER VERİLERLE GÖZLER ÖNÜNE SERİLDİ
Pozitif-iz Derneği, 2021 yılı boyunca kendisine gelen başvurulardan 140 başvurucunun maruz bırakıldığı hak ihlallerini raporladı ve anonimleştirilerek veri olarak kullandı.
Etkiniz Hibe Programı kapsamında Avrupa Birliği desteğiyle hazırlanan rapor ile 2021 yılında Pozitif-iz Derneği’ne gelen başvurular üzerinden geçmişe yönelik bir hak ihlali raporlaması ve hukuki çözümleme yapıldı. Türkiye’de HIV’e dair yaşanan hak ihlallerinin günümüz gerçekliğine yakın geçmişin izdüşümünü göstermeyi amaçlayan rapor, aynı zamanda HIV yanıtına ilişkin yol haritası çıkarılırken, HIV ile yaşayanların geçtiği patikaların da görülmesi hedeflendi.
İHLALLER ÇOKLU ALANLARDA
140 başvurunun 62’sinde (%44’ünde) sağlığa erişim hakkına ilişkin mevzuata dayalı hak ihlalleri, 36’sında (%25’inde) çalışma hakkına ilişkin mevzuata dayalı hak ihlalleri, 23’ünde (%16’sında) kişisel verilerin korunması mevzuatına ilişkin hak ihlali, 11’inde (%8’inde) ceza hukuku mevzuatına dayalı hak ihlali, 5’inde (%4’ünde) aile hukuku mevzuatına dayalı hak ihlalleri ve kalan son 4’ünde (%3’ünde) ise askeri mevzuata dayalı hak ihlali yaşandı.
140 başvuruya verilen danışmanlıklar sonucu hukuki yollara başvuranların sayısı ise 18’dir.
TÜRKİYE DE EN BÜYÜK SORUN ÇOKLU AYRIMCILIK
Yaşanan ayrımcılık ve damgalamanın sistematikliğine dikkat çeken Pozitif-iz Derneği gönüllü avukatı Cihan Tuğcu “Çalışmada her ne kadar 140 vaka incelenmiş olsa da, derneğe gelen başvuru sayısı bundan çok daha fazladır. Başvuruların bir kısmının çalışmaya dâhil edilememesinin sebebi, kişilerin ayrımcılığa maruz kalacakları kaygısıyla haktan faydalanmaya dönük adım atamamalarıdır. Rapordan elde edilen diğer bir çıkarım ise, ihlallerin çok çeşitli sosyal ilişkilerde ve çeşitli hukuk alanlarında kimi zaman komplike bir şekilde var olduğu gerçekliğini göstermektir. Yaşanan ihlallerin ise pek çoğunda çeşitli haklar birlikte ihlal edilmiştir.
Dikkat çeken diğer bir bulgu ise; yabancı uyruklu kişilerden gelen başvurular, geçmiş yıllara göre arttı. HIV ile yaşayan yabancı uyruklu kişilerin karşı karşıya kaldıkları ihlaller, çoğu zaman yabancı olmaları sebebiyle daha yakıcı etkilerle kendini gösterdi.” dedi.
HIV’in yönetilebilir bir sağlık durumu olduğuna ve HIV ile yaşayanların herkes gibi hakları bulunduğuna işaret eden Pozitif-iz Derneği kurucu üyesi Çiğdem Şimşek “En başta HIV ile yaşayanlara yalnız olmadıklarını ve her ihtiyaç duyduklarında yanlarında olduğumuzu hatırlatmak istiyoruz.” dedi ve sağlık çalışanlarını ihlalleri yaratan değil, doğru bilgilenerek önleyen olmaya ve eşit hizmet vermeye davet etti. Şimşek, yasa yapıcılara da seslendi; “Herkesin sahip olduğu hakları eşit koruyan, ayrımcılık ve damgalama yaratan yasa, mevzuat ve uygulamaları kaldırmanızı talep ediyoruz. Pozitif-iz Derneği olarak hem HIV yayılımını durdurmak hem de HIV ile yaşayanlara yönelik hak ihlallerini sona erdirmek için, hız kesmeden çalışmalarımıza devam edeceğiz.” dedi.
HIV hakkında yetersiz ve yanlış bilgiler, yanlış inanışlar ve yapılan hak ihlallerini meşrulaştırmakta ve yaygınlaşmasına hizmet etmektedir. HIV’e ve HIV ile yaşayanlara yönelik ayrımcılık engellenmediği sürece yayılım artarak devam edecektir.
Raporun tamamına ulaşmak için: https://www.kisa.link/QhB7
HIV ve AIDS Nedir?
HIV, tedavi edilmediğinde bağışıklık sisteminini olumsuz etkileyen bir enfeksiyondur. AIDS ise HIV’in neden olduğu klinik bir evredir.
HIV tanısı alıp tedaviye başlayan kişiler AİDS evresine gelmeden, herkes gibi sağlıklı olarak doğal yaşam sürelerini devam ettirebilirler.
2017 yılında tüm bilim otoriteleri tarafından, tedavi alan HIV pozitif kişilerin korunmasız cinsel ilişki ile HIV’i bir başkasına akratamayacakları kanıtlandı. Bu bilimsel devrim ‘Belirlenemeyen=Bulaşmayan’ (B=B) sloganı ile tüm dünyada duyuruldu.
HIV ile yaşayanlar; istedikleri her işte çalışabilir, evlenebilir ve enfekte olmayan bebek sahibi olabilirler.
* Medikal Ulak (Medula) Sistemi Nedir?
Medula, SGK (Sosyal Güvenlik Kurumu) ile sağlık tesisleri arasında elektronik olarak "reçete onay / provizyon sistemi" şeklinde tanımlanmaktadır.
Medula sistemi üzerinden; SGK anlaşmalı tüm hastaneler, aile ve işyeri hekimleri de dahil olmak üzere doktorlar, yatan servis hemşireleri, rapor sekreterlikleri, eczacılar ve kalfaları, kişilerin sahip olduğu tüm tanı ve hastalıklar, kullanılan ilaçlar, ne zaman hangi kuruma gidildiği gibi bilgilere hastanın TC numarasını girerek ulaşılabilmektedirler. Özellikle, başta HIV, Hepatit yahut diğer enfeksiyonlar, Psikiyatrik Hastalıklar, Nörolojik Hastalıklara sahip kişilerin, bu sistemin erişime açılması ile yaşadığı sorunlar mevcuttur.
Pozitif-iz Derneği Kimdir?
Pozitif-iz, HIV pozitif kişiler ve yakınlarını fiziksel, ruhsal ve sosyal yönden güçlendirmeyi amaçlayan bir sivil toplum kuruluşudur. Bu amaca uygun olarak onların ihtiyaç duyabilecekleri destek ve danışmanlık hizmetlerini üretir. Bununla birlikte HIV ve AIDS'e yönelik ön yargıların azaltılmasına, konuyla ilgili güncel ve doğru bilgilerin toplumda yayılmasına katkıda bulunur. Pozitif-iz, HIV’i birey ve halk sağlığı açısından değerlendirmenin yanı sıra, insan hakları olarak da ele alır ve bu çerçevede faaliyetlerini yürütür.
