HIV Bulaşı ve Riskler
HIV vücudumuza mukoza (sümüksü doku) vasıtasıyla, açık derin yaralardan veya doğrudan enjeksiyon yolu ile girebilir. Vücudumuzda mukozalar: göz, ağız ile vajina ve anal bölgenin içi ve penisin baş kısmıdır. Aşağıdaki durumlar HIV bulaşı açısından risk oluşturmaktadır.
- HIV ile enfekte bir kişi ile korunmasız cinsel ilişki
- İğne, şırınga ve diğer enjeksiyon ekipmanlarının HIV pozitif biri ile ortak kullanımı
- HIV pozitif anneden doğan bebeklere doğum öncesinde, doğumda veya emzirme esnasında
- Sağlık çalışanlarının HIV ile enfekte kan içeren iğne ya da kesici aletler ile yaralanmaları
- Kan bağışı. Bu durum çok nadir olur çünkü bağışlanan kanların tümü HIV antikoru ve antijeni açısından taranmaktadır.
Cinsel Yolla HIV Bulaşı
T.C. Sağlık Bakanlığı’nın kişilerin beyanına dayalı hazırladığı veriler ışığında Türkiye’de en sık görülen olası HIV bulaşı şekli cinsel ilişkidir. Buna göre tanı alan kişilerin %46.1’i heteroseksüel, %9.9’u ise homoseksüel/biseksüel cinsel ilişki yoluyla HIV ile enfekte olmuştur. Ayrıca %39.4’ünün HIV’i hangi yolla almış olabileceği ise bilinmekektedir. Bu verilerin doğruyu ne kadar yansıttığı konusunda ciddi endişeler taşısak da cinsel yolla bulaşın Türkiye’deki en belirgin HIV bulaşı yolu olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz.
Batı Avrupa, ABD ve Latin ülkelerinde en yaygın bulaş yolunun homoseksüel cinsel ilişki olduğu bilinmektedir. Afrika’da ise heteroseksüel cinsel ilişki tüm HIV enfeksiyonunun %80’ini oluştururken geri kalınının önemli bir kısmı anneden bebeğe bulaş şeklinde olmaktadır. Güney ve Güneydoğu Asya’da ise heteroseksüel cinsel ilişki ile damar içi madde kullanımı HIV’in ana bulaş yollarıdır.
Cinsel aktivitenin HIV bulaşı açısından risk oluşturmasının sebebi vücut sıvılarının değişimine fırsat vermesidir. HIV cinsel ilişki sırasında kan, meni ve vajinal salgılar aracılığı ile bulaşabilmektedir.
Farklı Cinsel Pratiklerde Risk Ne Kadar?
Araştırmalar, bazı cinsel ilişki yollarının diğerlerine göre HIV bulaşı açısından daha yüksek ya da az risk taşıdığını ortaya koymaktadır. Her bir cinsel pratiğe ilişkin riskler ise aşağıdaki başlıklarda tanımlanmıştır.
Vajinal Cinsel İlişki
Dünya genelinde, korunmasız vajinal ilişki HIV enfeksiyonunun en yaygın sebebidir. Pek çok gelişmiş ülkede ise anal ilişkiden sonraki en yaygın ikinci sebeptir.
Araştırmalara göre vajinal ilişki sırasında erkekten kadına HIV bulaşması, kadından erkeğe bulaşmasından anlamlı derecede daha yüksektir. Başka şekilde ifade edersek, HIV pozitif bir erkeğin HIV negatif bir kadına virüsü vajinal ilişki sırasında bulaştırma olasılığı, HIV pozitif bir kadının HIV negatif bir erkeğe bulaştırma olasılığından çok daha yüksektir.
Bunun nedeni kadının mukozal dokusu daha geniş bir yüzey alanına sahiptir. Bağışıklık sistemi hücrelerinden zengin olan vajina içi ve serviks, ilişki sırasında çok daha kolaylıkla aşınabilmekte ve bu hücreler HIV ile enfekte olabilmektedir. Erkekte ise ancak, peniste bir kesik ya da sıyrılma ile ya da penis ucundaki üretranın iç yüzeyi yoluyla HIV bulaşabilmektedir.
Genital herpes ya da sifilis gibi cinsel yolla bulaşan başka bir hastalığı olan HIV pozitif kişiler, cinsel ilişki sırasında HIV’i daha kolay bulaştırırlar. Cinsel yolla bulaşan başka bir hastalığı ya da hastalıkları olan HIV negatif kişilerin de HIV ile enfekte olması daha kolaydır.
Anal Cinsel İlişki
Anal ilişki, kondom kullanılmadığı ve giren partnerin(aktif) HIV pozitif olduğu ya da HIV durumunun bilinmediği durumlarda HIV bulaşı açısından yüksek risklidir.
Korunmasız anal ilişki de alıcı(pasif) olmak, sizi HIV enfeksiyonu açısından daha fazla risk altına sokar fakat her iki partnere de HIV bulaşabilir. Bunun nedeni HIV ile enfekte olan meninin anüs içindeki mukozal dokuyla teması ve ilişki sırasında bu dokunun kolaylıkla hasara uğramasıdır. Aktif partnerin boşalma sırasında geri çekilmesi riski azaltmaya yetmeyebilir. Çünkü zevk suyu olarak ifade edebileceğimiz ön sıvıda da HIV bulunmaktadır ve anal ilişki sırasında HIV bulaşına neden olabilmektedir.
Aktif partnerin daha düşük riski olsa da penisteki bir kesik, sıyrılma ya da penis ucun iç kısmında bulunan üretranın iç yüzeyi yoluyla HIV bulaşabilmektedir. Farklı çalışmalarda aktif partnere HIV bulaşması riski, pasif partnerden 4 ile 14 kat daha az olduğu gösterilmiştir.
Penis-Oral Cinsel İlişki
Penis-ağız ile gerçekleşen ilişkideki riskler üzerinde yoğun tartışmalar bulunmaktadır. Pek çok uzman bu ilişkinin HIV bulaşı açısından etkin bir yol olmadığı konusunda görüş bildirmektedir. Fakat bu bulaşın olmayacağı anlamına gelmez ama riskin çok düşük olduğu anlamına gelir.
Teorik açıdan bakıldığında, korunmasız oral ilişki sırasında bir kişinin vücut sıvıları diğer kişinin mukozal dokusuyla(ağız içi) temas etmektedir. Ayrıca ağız için de açık kesikler ya da yaralar olabileceğinden HIV bulaşı mümkün olabilmektedir. Ancak bu yolla bulaşın olduğuna dair sadece birkaç vaka bildirimi yapılmıştır ve bu yolla bulaş çok nadirdir.
Bu birkaç HIV bulaşının gerçekleştiği vakaların tümü, erkeklerle cinsel ilişkiye giren erkekler (ECE) arasında gerçekleşmiştir. HIV bulaşı olan vakaların hepsi oral yapan kişilerdir. Oral yapılan kişilerde ise HIV bulaşına ilişkin bir vaka tespit edilememiştir.
Vajinal-Oral Cinsel İlişki
Vajinal oral cinsel ilişkide de risk çok düşüktür. Bu yolla bulaşa dair iki bildirim yapılmıştır. Birinde kadından kadına, diğerinde ise kadından erkeğe HIV bulaşı gerçekleşmiştir. Her iki vakada da oral yapana HIV bulaşmıştır. Oral yapandan, yapılana ilişkin bir vaka ise tespit edilememiştir.
Anal-Oral Cinsel İlişki
Anal-oral ilişkide HIV bulaşına dair bir bildirim yoktur. Bu şekilde gerçekleşen ilişki, HIV bulaşı açısından bağımsız bir risk faktörü olarak düşünülmemektedir. Fakat hepatit A, hepatit B ve bazı paraziter hastalıkların anal-oral ilişkide bulaştığına dair veriler bulunmaktadır.
Elle Yapılan Anal Veya Vajinal Cinsel İlişki
Anüsün ya da vajinanın parmaklanması ile girilen ilişkide teorik olarak HIV bulaşı mümkündür. Vajinal-anal sıvıların elde bulunan açık yaralarla temasıyla bulaşma teknik olarak gerçekleşebilir. Fakar bu şekilde HIV’in bulaştığına dair herhangi bir kayıt bulunmamaktadır.
