Zona Rehberi: Önlem, Belirti ve Tedavi

‘Zona Rehberi: Önlem, Belirti ve Tedavi’ başlıklı yazımızda, Doç. Dr. Sabri Atalay’ın derlediği değerli bilgiler ışığında, zona enfeksiyonunun klinik özelliklerini, risk faktörlerini ve olası komplikasyonlarını kapsamlı bir şekilde inceledik. Özellikle HIV ile yaşayan kişiler açısından taşıdığı kritik önemi, bilimsel bir bakış açısıyla ele alarak, bu konuda farkındalık oluşturmayı amaçladık.

Zona, genellikle çocuklukta geçirilen suçiçeği sırasında duyusal sinir köklerinde uyku halinde kalan Varicella Zoster Virüsü (VZV)’nün yeniden aktif hale gelmesi sonucunda ortaya çıkar. Zona, genellikle tek veya iki bitişik deri bölgesinde meydana gelen ağrılı, tek taraflı içi sıvı dolu bir döküntü ile karakterizedir.

Risk faktörleri; ileri yaş, bağışıklık sisteminin baskılanması (organ nakil hastaları, otoimmün hastalıklar ve tedaviler, HIV enfeksiyonu vb.), kadın cinsiyet, fiziksel travma olarak sayılabilir.

Zonanın doğal seyri konağın bağışıklık durumuna bağlıdır. Klinik belirtileri genellikle döküntü ve akut sinir iltihabı şeklindedir. Döküntü gelişen kişilerin yüzde 20’sinde baş ağrısı, ateş, halsizlik, yorgunluk gibi sistemik belirtiler görülebilir. En sık komplikasyonu herpes sonrası nevraljidir (PHN). PHN sıklıkla döküntü başlangıcından sonra 90 gün boyunca devam eden ağrı olarak tanımlanır. Duyusal semptomlar arasında etkilenen deri bölgesinde uyuşma, his kaybı veya artışı, kaşıntı ve temas şiddetiyle orantısız ağrı yer alabilir. Bazı komplike vakalarda göz, kulak veya sinir sistemi hastalıkları gelişebilir. Yaygın deri veya iç organ tutulumu (zatürre, karaciğer veya beyin iltihabı) içeren yaygın enfeksiyon da ortaya çıkabilir, ancak bu durum sıklıkla bağışıklık sistemi baskılanmış hastalarda görülür. Görmeyi tehdit eden bir durum olan herpes zoster oftalmikus (HZO), beşinci kafa sinirin oftalmik dalının herpes zoster tutulumu olarak tanımlanır. HZO görülme oranları yüzde 8 ila 20 arasında değişmektedir. VZV reaktivasyonunun başlıca kulak komplikasyonu, tipik olarak aynı tarafta yüz felci, kulak ağrısı ve işitme kanalında veya kulak kepçesinde içi sıvı dolu kabarcıklar üçlüsünü içeren Ramsay Hunt Sendromudur. Ramsay Hunt Sendromu, genikülat sinir kökünde uyku halinde olan VZV'nin reaktivasyonunu ve enfeksiyonun sekizinci kafa sinirine yayılması ile gerçekleşir. Nadiren çoklu kafa siniri tutulumuna neden olabilir, en sık 5., 9. ve 10. kafa sinirleri tutulumu gözlenir.

Zona tanısı genellikle uyumlu klinik tabloya göre konur (tek taraflı, genellikle ağrılı içi sıvı dolu kabarcıklar içeren döküntü ve uyumlu deri bölgesi dağılım). Komplike hastalık ve klinik tablonun belirsiz olduğu durumlarda polimeraz zincir reaksiyonu ve hücre kültürü ile laboratuvar testleri gerekebilir. Klinik belirti ve semptomlardan sonraki 72 saat içinde tüm zona hastaları için antiviral tedavi önerilmektedir. Antiviral tedavinin amacı, deri lezyonların iyileşmesini hızlandırmak, akut sinir iltihabının süresini ve şiddetini azaltmak ve yeni lezyon oluşumunu önlemektir. Tedavinin optimal yarar elde etmek için antiviral tedaviye mümkün olan en kısa sürede başlanmalıdır. VZV enfeksiyonuna karşı bağışıklık yanıtı yetersiz olan veya olması muhtemel olan bazı kişilerde 72 saat geçmiş olsa bile antiviral tedavi önerilmektedir. Ancak, kişinin altta yatan durumu ne olursa olsun lezyonlar kabuklandıktan sonra antiviral tedavinin faydası yoktur.

Asiklovir, valasiklovir ve famsiklovir zona tedavisinde tercih edilen antivirallerdir. Çoğu kişi için ağız yoluyla verilecek tedavi yeterlidir. Damar yolu ile tedavi, zonanın komplikasyonları (örn. akut göz siniri tutulumu, beyin iltihabı) veya ciddi bağışıklık sistemi yetmezliği olan kişilerde önerilmektedir. Brivudin de VZV'ye karşı etkili bir başka antiviraldir ve günde tek doz kullanım seçeneği sunmaktadır. Önerilen dozlar aşağıdaki gibidir; valasiklovir günde üç kez 1000 mg, famsiklovir günde üç kez 500 mg, asiklovir günde beş kez 800 mg. Tedavi süresi yedi gündür. Hamilelikte diğer antivirallere kıyasla daha fazla deneyim olması nedeniyle oral asiklovir (günde beş kez 800 mg) önerilmektedir.

HIV ile yaşayan kişilerde CD4 sayılarından bağımsız olarak 2-6 ay arayla 2 doz aşı yapılması önerilmektedir (minimum 4 hafta arayla).

Antiretroviral tedavi HIV ile yaşayan kişilerde herpes zoster riskini önemli ölçüde azaltmış olsa da, bu kişiler genel nüfusa kıyasla daha yüksek bir risk altında kalmaya devam etmektedir. HIV ile yaşlanan kişiler arasında, yaşlanma artık herpes zoster için başlıca risk faktörüdür. Zona sonrası görülen sinirsel ağrı, HIV ile yaşlanan kişilerin yaşam kalitesi için de bir tehdittir. Rekombinant zoster aşısı, genel popülasyonda herpes zoster, post-herpetik nevralji ve diğer herpes zoster komplikasyonlarının önlenmesinde yüksek ve sürekli etkinlik göstermiştir. Yüksek CD4+ T-hücresi sayısına ve kontrollü viral yüke sahip HIV ile yaşayan kişiler arasındaki koruyuculuk düzeyleri genel popülasyondakilerle benzer düzeydedir. Gerçek hayattaki etkinlik verileri, HIV ile yaşayan kişiler dışındaki bağışıklık sistemi baskılanmış kişiler arasında yüksek aşı etkinliğine işaret etmektedir. Yüksek aşı fiyatı, aşı tereddüttü ve hafif hastalık ve düşük aşı farkındalığı, yüksek aşı etkinliği için potansiyel engellerdir.

Zona’yı önlemek için, ulusal kılavuzlara uygun olarak canlı zayıflatılmış aşı yerine tercihen rekombinant zona aşısı kullanılmalıdır.

Kıymetli katkılarından dolayı Doç. Dr. Sabri Atalay’a çok teşekkür ederiz.

Kaynaklar:

• CDC: Centers for Disease Control and Prevention (Amerika Birleşik Devletleri Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri)

• EACS: European AIDS Clinical Society (Avrupa HIV/AIDS Klinik Derneği)

• BHIVA: British HIV Association (Birleşik Krallık HIV Derneği)

• Ku HC, Tsai YT, Konara-Mudiyanselage SP, Wu YL, Yu T, Ko NY. Incidence of Herpes Zoster in HIV-Infected Patients Undergoing Antiretroviral Therapy: A Systematic Review and Meta-analysis. J Clin Med. 2021 May 25;10(11):2300. doi: 10.3390/jcm10112300. PMID: 34070645; PMCID: PMC8198877.

• Dauby N, Motet C, Libois A, Martin C. The value of herpes zoster prevention in people aging with HIV: A narrative review. HIV Med. 2023 Dec;24(12):1190-1197. doi: 10.1111/hiv.13548. Epub 2023 Sep 29. PMID: 37772682.