2022 Yılı Hak İhlalleri Raporu
Pozitif-iz Derneği’nin, HIV alanında yaşanan hak ihlallerini raporlamaya başladığı 2018 yılından bu yana, Derneğe gelen başvuruların ve hak ihlallerinin sayısı yüzde 300’den fazla arttı. İhlallerdeki 3 kat artış, HIV ile yaşayanlara yönelik ayrımcılık ve damgalanmanın derinleştiğini gözler önüne seriyor.
Yabancı uyruklu kişilere ayrımcılık ve hak ihlalleri,
tüm ihlallerin neredeyse üçte biri!
Pozitif-iz Derneği, 2022 yılı boyunca kendisine gelen başvurulardan 271 başvurucunun maruz bırakıldığı hak ihlallerini raporladı. Gelen başvurular anonimleştirilerek veri olarak kullanıldı.
“HIV ile Yaşayanların Maruz Bırakıldıkları Hak İhlalleri Raporu”, Etkiniz Hibe Programı kapsamında Avrupa Birliği desteğiyle hazırlandı. Çalışmada hukuki değerlendirmeler ve çözümlemelere yer verildi.
2022’DE HAK İHLALLERİ REKOR KIRDI
Konuya ilişkin Pozitif-iz tarafından yapılan değerlendirmede önemli bir noktaya dikkat çekildi; 2018 yılında Derneğe başvuran kişilerin yaklaşık yüzde 8’i hak ihlaline maruz kalırken, 2019 yılında bu oran yaklaşık yüzde 12’ye yükseldi. 2020’de bireysel ihlal vakalarında bir azalma gözlemlense de; sağlık hakkına erişimin COVID-19 tedbirleri kapsamında sistematik olarak engellenmesi kurumsal bir ihlal olarak öne çıktı. 2020 yılında ise Pozitif-iz’e başvuran HIV ile yaşayanların yaklaşık yüzde 9’u hak ihlaline maruz kaldı.
2021 senesine geldiğimizde ise oran yaklaşık yüzde 14 oldu. Nihayet, 2022’de ise ihlal sayısında dramatik bir artış yaşandı. Hak ihlali oranı rekor kırarak yaklaşık yüzde 28’e yükseldi.
Pozitif-iz Derneği’nin, HIV alanında yaşanan hak ihlallerini raporlamaya başladığı 2018 yılından bu yana, Derneğe gelen başvuruların ve hak ihlallerinin sayısı yüzde 300’den fazla arttı. İhlallerdeki 3 kat artış, HIV ile yaşayanlara yönelik ayrımcılık ve damgalanmanın derinleştiğini gözler önüne seriyor.
ÜÇTE BİRİ YABANCI UYRUKLU HIV İLE YAŞAYANLAR
Pozitif-iz Derneği, 2021 yılında yayımladığı daha önceki hak ihlalleri raporunda1 da önemle vurguladığı Medikal Ulak Sistemi (MEDULA)* sorununa ek olarak, bu yıl Yabancıların (veya TC uyruklu olmayan kişilerin) İlaç Temini ve Sağlıktan Yararlanma Hakkı konusundaki engellerin artarak büyük bir sorun haline geldiğine ve önümüzdeki süreçte bu durumun büyük bir halk sağlığı sorunu yaratabileceğine dikkat çekiyor.
Yabancı uyruklu kişilerin yaşadıkları kesişimsel ayrımcılık ve hak ihlalleri 2022 yılında, 2021 yılına oranla yüzde 36 arttı. 2022 yılı içerisinde yaşanan 271 ihlalin 105’ini yabancı uyruklu HIV pozitifler oluşturdu.
İHLALLER ÇOKLU ALANDA
2022 yılı içerisinde toplam 271 kişinin yaşadığı hak ihlali başvurusu Pozitif-iz Derneği’nce alındı. Bu 271 başvurucunun maruz bırakıldıkları hak ihlalleri temelde; sağlığa erişim hakkına ilişkin mevzuata dayalı hak ihlalleri, çalışma hakkına ilişkin mevzuata dayalı hak ihlalleri, askerlik mevzuatına dayalı hak ihlalleri, kişisel verilerin korunması kanununa dayalı hak ihlalleri, ceza hukuku mevzuatına dayalı hak ihlalleri, aile hukuku mevzuatına dayalı hak ihlalleri, seyahat-eğitim-barınma hakkına ilişkin hak ihlalleri’ “ şeklinde hukuki bir gruplandırmaya tabi tutuldu.
Bu tasnife göre 271 başvurunun 139’unda sağlığa erişim hakkına ilişkin mevzuata dayalı hak ihlalleri, 51’inde çalışma hakkına ilişkin mevzuata dayalı hak ihlalleri, 40’ında kişisel verilerin korunması mevzuatına ilişkin hak ihlali, 15’inde ceza hukuku mevzuatına dayalı hak ihlali, 7’sinde aile hukuku mevzuatına dayalı hak ihlalleri, 5’inde askeri mevzuata dayalı hak ihlali ve kalan son 14’ünde ise seyahat-eğitim-barınma hakkına ilişkin hak ihlali söz konusu.
Sınıflandırılan hak ihlallerin çoğunda çeşitli haklarla birlikte ihlal edildi. Bu çoklu ihlaller çoğunlukla, sağlığa erişim hakkına ilişkin mevzuata dayalı hak ihlalleri ile çalışma hakkına ilişkin mevzuata dayalı hak ihlalleri şeklinde gerçekleşti.
Gelen 271 başvurunun illere göre dağılımına bakılacak olur ise; 101’i İstanbul’dan, 19’u İzmir’den, 11’i Ankara’dan,10’u Antalya’dan, 7’si Adana’dan, 6’sı Kayseri’den, 5’i Gaziantep’ten, 5’i Kocaeli’nden, 10’u yurtdışından, 34’ü diğer illerden, geri kalan 53 başvuruda ise başvurucu tarafından yaşadığı il paylaşılmadı.
TÜRKİYE’DE EN BÜYÜK SORUN; YABANC UYRUKLU HIV İLE YAŞAYANLARIN TEDAVİYE ERİŞEMEMESİ
Yabancı uyruklu kişilerin büyük bir halk sağlığı sorunu haline geleceğine ve tedaviye erişimlerinin önündeki engellerin kaldırılması gerekliliğine işaret eden Pozitif-iz Derneği gönüllü avukatı Cihan Tuğcu “Geçmiş yıllardan farklı olarak bu yıl hak ihlalleri raporumuzun ana çerçevesini “Yabancılar Ve Genel Sağlık Sigortası Sorunu” oluşturuyor. 2022 yılında yabancı uyruklu kişilere ayrımcılık ve hak ihlalleri, tüm ihlallerin neredeyse üçte biri! HIV ile yaşayan yabancı uyruklu kişilerin karşı karşıya kaldıkları ihlaller, çoğu zaman yabancı olmaları sebebiyle çok daha fazla derinleşiyor.
Pozitif-iz Derneği’ne sağlığa erişim hakkının ihlali çerçevesinde, başvurucuların 105’i yabancı uyruklu. Pozitif-iz, geçmiş yıllara göre bu alandaki ihlallerin ve buna bağlı olarak başvuruların artmasının sebebinin; yabancıların ARV (HIV’i baskılayan) tedavisinin ücretsiz karşılanamaması ve genel anlamda bulaşıcı enfeksiyonların kontrol altında tutulamaması nedeniyle vakalarda artış olduğu kanaatinde.
2022 yılı içerisinde Pozitif-iz Derneği’ne yapılan başvuruların büyük bir kısmının yabancı ülke vatandaşlarının Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) tarafından Genel Sağlık Sigortası (GSS) girişinin yapıldığı tarihten evvel HIV ile enfekte olduğu varsayım ve kanaatleri ve bu nedenle ilaç ve tedavilerin geri ödeme kapsamından çıkarıldığına ilişkin şikâyetler oluşturuyor.
İhlallerin en çok yaşandığı alan genel anlamda, sağlık oldu. Yabancı uyruklu kişilerin maruz kaldığı ihlallerin de önemli bir bölümünü sağlık hakkına erişimde ayrımcılık ve ihlal oluşturdu.” dedi.
HIV ile yaşayanların herkesle eşit haklara sahip olduğuna dikkat çeken Pozitif-iz Derneği kurucu üyesi Çiğdem Şimşek ise şu sözlerle HIV ile yaşayanlara seslendi; “Değerli HIV ile yaşayan dostlarımız… Bu raporda okuyacağınız hak ihlalleri sizi endişelendirebilir. Unutmayın ki, her HIV ile yaşayan kişi bu ihlale maruz kalmıyor. Bu nedenle lütfen ‘Ben de hak ihlali yaşar mıyım?’ diye endişe etmeyin. Olası bir durumda haklarınızı bilmeniz ve talep etmeniz önemli. Bir ihlale maruz bırakıldığınızda hem akran desteği hem de hukuki danışmanlık hizmetleri ile Pozitif-iz Derneği her zaman yanınızda. HIV, tıbbi bir durum ve yönetilebilir bir sağlık durumu. Herkesle aynı haklara sahipsiniz. Olası bir ihlalde veya oluşmadan bize ulaşın. Beraber haklarınızı savunalım.” dedi.
Raporun tamamına BURADAN ulaşabilirsiniz.
Geçmiş yılların hak ihlalleri raporları:
* Medikal Ulak (Medula) Sistemi Nedir?
Medula, SGK (Sosyal Güvenlik Kurumu) ile sağlık tesisleri arasında elektronik olarak "reçete onay / provizyon sistemi" şeklinde tanımlanmaktadır.
Medula sistemi üzerinden; SGK anlaşmalı tüm hastaneler, aile ve işyeri hekimleri de dahil olmak üzere doktorlar, yatan servis hemşireleri, rapor sekreterlikleri, eczacılar ve kalfaları, kişilerin sahip olduğu tüm tanı ve hastalıklar, kullanılan ilaçlar, ne zaman hangi kuruma gidildiği gibi bilgilere hastanın TC numarasını girerek ulaşılabilmektedirler. Özellikle, başta HIV, Hepatit yahut diğer enfeksiyonlar, Psikiyatrik Hastalıklar, Nörolojik Hastalıklara sahip kişilerin, bu sistemin erişime açılması ile yaşadığı sorunlar mevcuttur.
HIV ve AIDS Nedir?
HIV, tedavi edilmediğinde bağışıklık sisteminini olumsuz etkileyen bir enfeksiyondur. AIDS ise HIV’in neden olduğu klinik bir evre.
HIV tanısı alıp tedaviye başlayan kişiler AIDS evresine gelmeden, herkes gibi sağlıklı olarak doğal yaşam sürelerini devam ettirebilirler.
2017 yılında tüm bilim otoriteleri tarafından, tedavi alan HIV pozitif kişilerin korunmasız cinsel ilişki ile HIV’i bir başkasına akratamayacakları kanıtlandı. Bu bilimsel devrim ‘Belirlenemeyen=Bulaşmayan’ (B=B) sloganı ile tüm dünyada duyuruldu.
HIV ile yaşayanlar; istedikleri her işte çalışabilir, evlenebilir ve enfekte olmayan bebek sahibi olabilirler.
